تصرف عدوانی چیست و آشنایی با انواع دعاوی آن؟

طبق قوانین ایران ،مالکیت خصوصی از جایگاه بالایی به لحاظ فقهی و نظام حقوقی دارا می باشد و تصرف اموال غیر منقول جایز ندانسته، بنابراین موضوع طرح شکایت تصرف عدوانی برای افراد از دید قانونگذار محفوظ می باشد.در بیان این موضوع می شود گفت اگر مالی تحت تصرف و اختیار کسی باشد نمی توان به زور تصاحب کرد ،مگر اینکه اجازه آن به واسطه حکم قانونی یا قرارداد باشد ،اگر فرد تصاحب کننده به روش غیر قانونی نسبت به تصرف اقدام نماید ،غاصب محسوب می‌شود و می‌توان او را به عنوان متصرف عدوانی تحت پیگرد قانونی قرار داد.

انواع دعاوی تصرف عدوانی

این دعاوی بر سه نوع میباشد. حقوقی ،کیفری و ممانعت از حق

* دعاوی حقوقی :این گونه دعاوی جهت رفع تصرف عدوانی به دادگاه مراجعه و متصرف سابق ادعای خود را مبنی بر خارج کردن بدون رضایت مال غیر منقول ،از سوی دیگری را مطرح می نماید،
در ماده ۱۶۱ مالکیت خواهان دلیلی بر تحقق دعوی نیست و به لحاظ حقوقی ، مدت زمان تصرف سابق خواهان، بایدبه میزانی باشد که بشود به لحاظ عرف اورا متصرف شناخت.

*کیفری:
این موضوع هم جنبه حقوقی دارد و هم جنبه کیفری ،به همین جهت امکان شکایت کیفری هم وجود دارد ،در مورد تصرف عدوانی کیفری ،عنصر قانونی جرم را ماده ۶۹۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی تشکیل میدهد،
در این خصوص قاضی میبایست ،بعد از طرح شکایت برابر مقررات به آن رسیدگی نماید و علاوه بر مجازات جرم ،حکم به رفع تصرف را صادر کند ،از آنجا که ماده یادشده ،مربوط به اموال غیر منقول می باشدو در خصوص اموال منقول می توان به قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی رجوع کرد.

* ممانعت از حق:

به دعوای رفع ،ممانعت از حق گفته میشود.

تفاوت تصرف عدوانی حقوقی و کیفری‌

تصرف عدوانی عملی غیرقانونی محسوب می گردد و می توان به صورت کیفری و هم حقوقی پیگیری نمودو این دوباهم تفاوت هایی دارند:

• تفاوت در عنصر معنوی: به جرم تصرف بی اجازه مال دیگری که در این کار قصد ی داشته و بداند که مال متعلق به فرد دیگری است و از آن به نفع خود بهره گیری نماید،گفته میشودالبته این عنصر برای تحقق جرم تصرف عدوانی ،ضروری محسوب میگردد، اما در طرح دعاوی حقوقی ،نیت مرتکب اهمیتی ندارد.

• احرازمالکیت:برای طرح شکایت ،عامل احراز مالکیت یک ضرورت محسوب می گردد لذا در این گونه دعاوی می‌بایستی مالک یا نماینده قانونی او اقدام کند ،در حالی که در دعوی حقوقی لازم نیست که فرد اقدام کننده مالک باشد بلکه می‌تواند متصرف قانونی قبلی نیز باشد.

• مرجع رسیدگی کننده
  ازجمله تفاوت های حقوقی و کیفری اینچنین دعاوی، مرجع رسیدگی می باشد که باهم فرق دارند ،دادسرای حوزه وقوع مال به این دعوی رسیدگی می نماید ،وفراینده آن ،باثبت برگه شکواییه آغاز می گردد در صورتی که دادگاه حقوقی برای رسیدگی به تصرف عدوانی حقوقی ذیصلاح می باشد باید نسبت به ثبت دادخواست حقوقی اقدام گردد.

شکایت مبنی بر تصرف عدوانی و مرجع صالح

طبق مواد ۱۵۸ و در قانون آیین دادرسی مدنی ،اگر شخصی به طور غیرقانونی ملکی را تحت اختیارخود قرار دهد و یا از ورود مالک جلوگیری نماید و مزاحمتی برای استفاده مالک فراهم بیاورد،به آن تصرف عدوانی گفته می شود.
لازم به ذکر می باشد که در ماده ۶۹۰تا۶۹۳این عمل در قانون مجازات اسلامی جرم است.
مسئله مهم این است که دعاوی ذکرشده،تنها در مورد اموال غیرمنقول امکان طرح دارد ، طبق ماده ۱۲قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع رسیدگی کننده به دعاوی مربوط به اموال غیر منقول متشکل از شکایت مالکیت ،ممانعت از حق و مزاحمت، در دادگاهی واقع می گردد که مال غیر منقول در حوزه آن واقع شده است و لذا حوزه مقیم خوانده، مطرح نیست.

ارکان تحقق دعاوی تصرف عدوانی

از آنجایی که دعاوی تصرف عدوانی مبتنی بر ادعای متصرف سابق در مورد خارج نمودن اموال غیر منقول، بدون رضایت وی بوده است می‌تواند جهت بدست آوردن مال خود اعاده تصرف نماید.
این چنین دعاوی می تواند حقوقی و یا کیفری باشد، در نتیجه می توان گفت به گونه‌ای با( ید) به معنی سلطه شخص بر مالی که آن را در اختیار او برای هر تصرف و تغییری باشد ارتباط دارد.
طبق ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی ،موارد ذیل در تحقق دعاوی تصرف عدوانی حقوقی لازم میباشد، که به آن اشاره خواهدشد.

• پیشینه تصرف خواهان: علاوه بر تسلط نسبت به مال به منظور استفاده شخصی، بایستی میان مال و متصرف مدت زمانی ارتباط برقرار باشد تا عرفاً بشود آن را سابقه تصرف تلقی نمود.
• عدم سبق تصرف خوانده:
  علیه شخصی میتوان حکم رفع تصرف صادرکرد،که تصرف او برتصرف خواهان غیر حق باشد ،یکی از ارکان این دعوی این است که خوانده مال مورد دعوی را از تصرف متصرف سابق خارج کرده باشد.
• عدوانی بودن تصرف خوانده:
  مواردی که در تحقق غصب ضروریست، عدوانی بودن تصرف می باشد در قانون مدنی مفهوم عدوانی تعریف نگردیده، لذا در ماده یک قانون جهت پیشگیری از تصرف عدوانی برای مفهوم (عدوانآ) کلمه (بدون رضایت )مطرح گردیده است ، لذا درموارد دعاوی مربوطه عبارت ذکر شده به کار برده می شود.
• غیرمنقول بودن مال مورد تصرف :
  در ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی آمده که اینگونه دعوی، برای اموال غیر منقول می باشد و جهت اقامه دعوای مالکیت در مراجع قضایی، می توان اقدام نمود.

دعوی خلع ید چیست؟

دعاوی می باشد که صاحب اموال غیر منقول بر علیه متصرف غیر قانونی مالش اقامه می نماید ودرخواست او از دادگاه این می باشد که آن مال تصرف شده از متصرف خارج نماید ،
در این خصوص صاحب ملک با ارائه سند مالکیت به دادگاه محل وقوع مراجعه نموده وپس از تنظیم دادخواست ،طرح دعوای خلع ید راعلیه طرف غاصب مینماید و حق خویش را طلب می‌کند ،لذا شرط اصلی طرح این دعوا مالکیت قطعی و خواهد بود.
لازم به ذکر می باشد که بین دعوای خلع ید با دعوای تصرف عدوانی تفاوتی می باشد .زیرا اساس دعوای خلع ید، بین طرفین قراردادی وجود ندارد و غصبی می باشد .
جهت آشنایی بیشتر با وکیل متخصص خلع ید مشاعی می توانید به کرج وکیل ویا به لینک مربوطه مراجعه فرمایید.

صدور دستور رفع تصرف عدوانی

در پرونده های جزایی تصرف عدوانی ،اگرسبق تصرف ثابت گردد، به این معنی که سابقه تصرف ابتدایی شاکی یا مدعی ،معلوم شود و اگر تصرف متهم یا شخصی که علیه او شکایت شده برای مرجع قضایی احراز گردد ،یا به تعریف دیگر الحاق عدوانی بودن آن مشخص گردد ،میتوان حکم رفع تصرف صادرنمود .
مطابق ماده ۱۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی ،تا وقتی که ختم رسیدگی اعلام نگردیده،چنانچه شخص ثالث خود را ذینفع بداند اجازه ورود داده شود،صرف نظر از اینکه دعوی در مرحله بدوی یاتجدید نظر باشد،برابر ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، تصرف عدوانی ،مزاحمت یا ممانعت ،جرم میباشد و مجازات به همراه دارد،در مورد اجرای حکم ،چنانچه رای دادگاه مبنی بر رفع تصرف یا ممانعت از حق و یا مزاحمت باشد بی درنگ توسط دادگاه یا ضابطین دادگستری در خصوص خارج کردن متصرف عدوانی اقدام مقتضی انجام خواهد شد و درخواست تجدید نظر هم مانعی برای اجرا نمی باشد.
برابر قانون اجرای احکام و ماده ۱۴۷ ، رسیدگی این مورد دعاوی خارج از مهلت میباشد و مشمول پرداخت هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی میگردد.

نتیجه گیری و جمع بندی

مطابق قانون آیین دادرسی مدنی و در مواد ۱۵۸ به بعد آن، اگر شخصی عدوانا وغیرقانونی ملکی را تحت تصرف خود در بیاورد و از ورود یا استفاده مالک جلوگیری کند و یا ایجاد مزاحمت نماید، دعاوی تصرف گفته می شود.
در ماده ۱۹۰ به بعد قانون مجازات اسلامی، تصرف عدوانی جرم تلقی می شود ،جهت کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری در کرج مجرب و متخصص می توانید با مجموعه کرج وکیل تماس حاصل فرمایید.

سوالات متداول
１- مدت زمان دعوای تصرف چقدر خواهد بود؟
طبق ماده ۱۷۷ قانون قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی به این گونه دعاوی خارج از نوبت خواهد بود و زمان چندانی نمی برد اما در مورد کیفری آن بستگی به نوع اقدام و روش قاضی دارد.

２- برای طرح شکایت و اعلام جرم باید به کجا مراجعه نمود؟
جهت طرح شکایت به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه گردد.

３- اگر اقدامات مالک موجب اخلال در تصرف مستاجر شود امکان طرح دعوای تصرف عدوانی به طرف او وجود دارد؟
بله زیرا مالک بدون اجازه قانونی و کسب رضایت از مستاجر و با زور مورد اجاره را تصرف کرده است.

４- آیا دعوای خلع ید با دعوای تصرف عدوانی متفاوت است؟
بله زیرا اساس دعوای خلع ید، عدم وجود قرارداد ما بین طرفین و به واقع غصب محسوب می شود.